تعاونی‌های مرتعداری

مراتع از منابع خدادادی جهان است که اهميت آن علاوه بر حفاظت از منابع آب و خاک شامل توليد علوفه دامي، توليد فرآورده‌هاي متفرقه دارويي، صنعتي و خوراکي، افزايش آب‌هاي زيرزميني، تلطيف هوا، حمايت از حيات وحش و بهبود محيط‌زيست مي‌باشد.‌ در حال حاضر سطحي معادل 86 ميليون هکتار از مساحت کل منابع‌طبيعي ايران را مراتع تشکيل مي‌دهند که توليد بالفعلي معادل 4/21 ميليون تن علوفه خشک دارد.‌ شرکت‌هاي تعاوني مرتعداري بعنوان راه حلي براي کاهش تخريب مراتع کشور و حل مشکلات اجتماعي مرتعداران از سال 1361 ايجاد شده‌اند.‌

اولين شرکت تعاوني مرتعداري در سال 1361 در استان همدان تشکيل گرديد و در حال حاضر 410 تعاوني فعال در سطح کشور با 20164 نفر عضو سطحي معادل 1378019 هکتار از عرصه‌هاي مراتع کشور را اداره مي‌کنند.‌

تعاوني‌هاي بهره‌برداري از محصولات فرعي جنگل و مرتع

جنگل‌ها و مراتع ايران عرصه توليد گياهان دارويي و همچنين يکي از تأمين‌کننده‌هاي اصلي مواد دارويي و صنعتي جهت مصرف در داخل و همچنين امر صادرات مي‌باشد.‌ بنابراين برنامه‌ريزي و سرمايه‌گذاري در اين بخش از توليدات علوفه علاوه بر اشتغال‌زائي، منبع ارز‌آوري مهمي براي کشور به شمال مي‌رود.‌

شرکت‌هاي تعاوني بهره‌برداري از محصولات فرعي با هدف بهره‌برداري بهينه از محصولات فرعي و حفظ و احياء منابع‌طبيعي و استقرار توليد در اين عرصه‌ها طراحي شده است.‌

کمک به ارزيابي محصولات در داخل و خارج از کشور، جلب مشارکت بهره‌برداران، فراوري و بسته‌بندي محصولات و نهايتاً ايجاد ارزش افزوده از ديگر اهداف اين تعاوني‌ها به شمار مي‌رود.‌

در اين بخش در حال حاضر حدود 109 تعاوني با 18701 نفر عضو در 11 استان کشور تشکيل گرديده و سطحي معادل 536413 هکتار از عرصه‌هاي منابع‌طبيعي کشور تحت پوشش اين شرکت‌ها اداره مي‌شوند.‌

تعاوني‌هاي مديريت منابع جنگلي

اساس کار تعاوني‌هاي مديريت منابع جنگلي، حفاظت از عرصه توليدي (جنگل و مرتع) با نظارت مستقيم کارشناسان ادارات کل منابع‌طبيعي مي‌باشد.‌ اين تشکل‌ها توانسته‌اند با مراقبت از عرصه‌ها، قرق و رعايت تعادل دام و مرتع و جنگل با همکاري اعضاء توفيقات لازم را در امر توليد نهال، بذرکاري، توسعه درختکاري، غني‌سازي، کشت تلفيقي و حفظ ذخائر ژنتيکي بدست آورند.‌

در اين بخش در حال حاضر حدود 43 تعاوني فعال با 1673 نفر عضو در 6 استان کشور تشکيل گرديده و حدود 114207 هکتار از عرصه هاي منابع طبيعي کشور تحت پوشش اين شرکت‌هاي تعاوني اداره مي‌شود.‌

تعاوني‌هاي مقابله با بيابان‌زايي

حدود 34 ميليون هکتار از وسعت کشورمان را اراضي بياباني و کويري تشکيل مي‌دهد.‌ از اين مساحت حدود 5 ميليون هکتار را شن‌زارهاي فعال و نيمه فعال تشکيل مي‌دهند که جابجايي اين شن‌زارها در اثر طوفان‌هاي ادواري لطمات شديدي به مراکز زيستي و اقتصادي کشور وارد مي‌نمايند.‌

شرکت‌هاي تعاوني بيابان‌زدايي در سراسر کشور با اهداف: جلوگيري از تخريب اراضي منابع طبيعي، استفاده بهينه از منابع آب و خاک، بازسازي اکوسيستم‌هاي تخريب شده، فراهم نمودن زمينه‌هاي لازم براي ايجاد اشتغال و نهايتاً بهبود وضعيت معيشتي ساکنين اين مناطق تشکيل گرديده است.‌

در اين بخش در حال حاضر 3 تعاوني با 169 نفر عضو در استان‌های فارس و خراسان رضوی تشکيل گرديده و حدود 8472 هکتار از عرصه‌هاي منابع‌طبيعي آن استان‌ها تحت پوشش اين شرکت‌هاي تعاوني اداره مي‌شوند.‌

تعاوني‌هاي آبخيزداري

مديريت و بهره‌برداري هماهنگ، يکپارچه و قانونمند از منابع‌طبيعي، کشاورزي، انساني و اقتصادي يک آبخيز را آبخيزداري گويند.‌ مشروط بر آنکه سرمايه اصلي آبخيز که همانا منبع آب و خاک آن است کاملاً حفظ شود و دچار تأثيرات منفي نگردد.‌

شرکت‌هاي تعاوني آبخيزداري با هدف حفظ آب و خاک، تثبيت و پايش توليد و بهره‌وري کشاورزي و منابع‌طبيعي و به حداقل رساندن تخريب اکولوژيک و کاهش از هم گسيختگي منطقه‌اي و معرفي و گشودن دريچه‌هاي جديدتر براي به کارگيري آبخيزنشينان تشکيل شده‌اند.‌

 در اين بخش در حال حاضر حدود 48 تعاوني با 5776 نفر عضو در 17 استان کشور سطحی حدود 5543 هکتار از حوزه‌هاي آبخيز را اداره مي‌کنند.‌

تعاوني‌هاي جنگل

شرکت‌هاي تعاوني احياء و بهره‌برداري و توسعه جنگل با هدف کاهش تخريب جنگل و کمک به حل مشکلات اقتصادي اجتماعي جنگل‌نشينان تشکيل شدند.‌ اولين تعاوني جنگل در سال 1365 در امامزاده ابراهيم در استان گيلان با 1681 خانوار عضو و در سطح 26222 هکتار جنگل تأسيس شد.‌ در حال حاضر 16 شرکت تعاوني جنگل فعال در شمال کشور با 5038 نفر عضو و در سطحي حدود 141197 هکتار از اراضي جنگلي فعاليت دارند.‌

لازم به ذکر است که علاوه بر تعاوني‌هاي جنگلداري شمال کشور حدود 33 شرکت تعاوني جنگل‌نشين با وسعت 76324 هکتار نيز در خارج از شمال کشور در حال فعاليت مي‌باشند.‌

تعاونی‌های زراعت چوب (صنوبرکاری)

توسعه‌یافتگی و تنوع تولید فرآورده‌های چوبی، موجب افزایش مصرف فرآورده‌های چوبی در ایران گردیده و افزایش جمعیت، تقاضا،کمبود چوب را نیز روزافزون نموده است.‌ از طرفی دیگر محدودیت‌های زیست‌محیطی و لزوم حفظ ذخائر جنگلی با برداشت از جنگل را صرفاً برای استفاده از مواد خام چوب محدود نموده و لاجرم نیازهای مصرفی کشور یا بایستی از طریق واردات و یا از طریق زراعت چوب تأمین گردد.‌

 در این راستا تعاونی‌های زراعت چوب (صنوبر کاری) با اهداف زیر تشکیل و یا در حال تشکیل می‌باشند:

- کاستن از فشار بی‌رویه وارده به عرصه‌های جنگلی برای تأمین چوب

- توسعه امر درخت‌کاری و ایجاد فضای سبز در کشور در حد استانداردهای جهانی

- تأمین نیازهای چوبی کشور با توجه به روند رو به تزاید مصارف آن

- ایجاد فرصت‌های شغلی

- ارتقاء سطح معیشت و در آمد زارعین علاوه بر درآمد فعلی آنها

- کمک به دستیابی به حفاظت و صیانت پایدار از جنگل‌های طبیعی کشور از طریق جبران نیازهای چوبی در کشور

- ایجاد انگیزه لازم جهت مشارکت‌های مردمی در امر تولید چوب

- در این بخش تا کنون 2 تعاونی با 962 نفر عضو در 3 استان کشور تشکیل گردیده و سطحی حدود 108 هکتار از عرصه‌های منابع‌طبیعی کشور تحت پوشش شرکت‌های مذکور اداره می‌شوند.‌

 

جدول (1): وضعیت تعاوني­‌هاي منابع­‌طبيعي و آبخیزداری به تفکیک استان و موضوع فعالیت